ΤΟ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ ΤΗΣ ΚΑΘΑΙΡΕΣΗΣ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΤΟΥ ΕΑΜ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΕΝΔΟΞΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΗΛΕΙΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΠΟΥ ΦΕΡΝΕΙ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΟ ΦΩΣ Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΑΥΓΗΣ ΠΥΡΓΟΥ
Ο μέγας Ιεράρχης της Ηλείας Μητροπολίτης Αντώνιος Αρχηγός του ΕΑΜ Πελοποννήσου και η μετέπειτα καθαίρεσή του από την Ιερά Σύνοδο της Ιεραρχίας της Ελλάδος!
Του εκλεκτού συνεργάτη μας ιστορικού ερευνητή κ. Κωνσταντίνου Κυριακόπουλου, ιατρού νευροχειρουργού

Η καθαίρεση του Αντωνίου έγινε από την Ιερά Σύνοδο της Ιεραρχίας της Ελλάδος την 23 Ιανουαρίου 1945. Αντιγράφουμε από την Διδακτορική Διατριβή του ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ-ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΕΤΡΑΚΟΥ. ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΗΛΕΙΑΣ Ἱστορική ἐξέλιξη – Σημερινή κατάσταση.

«Τής Ἱ. Συνόδου της περιόδου 1944-1945, μετά την ανακήρυξη σέ Αντιβασιλέα του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού (31.12.1944), από την κβ΄ συνεδρία (23.1.1945) προήδρευε ο αντιπρόεδρος αὐτής Μητροπολίτης Ἰωαννίνων Σπυρίδων. Στή συνεδρία της Ἱ. Συνόδου της 12.2.1945 ο Προεδρεύων Μητροπολίτης Ἰωαννίνων έφερε πρός συζήτησιν το θέμα των Μητροπολιτῶν Ἠλείας και Κοζάνης, ἄν και το χαρακτήρισε ὡς «θλιβερόν καθήκον»1165. Συγχρόνως, υπογράμμιζε «τό αἴτημα του ἠθικού καθαρμού εκ μέρους του Πανεληνίου» στους κόλπους της Ἱεραρχίας. Ακολούθως, αφού διεξήχθη συζήτηση, η Ἱ. Σύνοδος, αναλαμβάνοντας πλέον ρόλο εκκλησιαστικού δικαστηρίου, προέβη στην απόδοση ποινῶν κατά των δύο Μητροπολιτῶν λαμβάνοντας υπ’ ὄψιν της ότι:
«1) Αἱ αποδιδόμεναι πανταχόθεν τοίς Μητροπολίταις Σερβίων και Κοζάνης Ἰωακείμ και Ἠλείας Αντωνίῳ κατηγορίαι είναι η εγκατάλειψις των ἰδίων Ἐπαρχιῶν και ποιμνίων ἄνευ αδείας οὐδέ γνώσεως απλῶς της Ἱεράς Συνόδου και η απασχόλησίς των μετά διαφόρων ἄλλων ποιμνίων πρός εκτέλεσιν έργων, ὄχι μόνον ξένων πρός την υψηλήν του Αρχιερέως αποστολήν , αλλά και ἄρδην αντιτιθεμένων πρός αὐτήν και το κυριώτατον βαρείας κανονικάς ποινάς συνεπαγομένων,
2) ότι αἱ διαταχθείσαι επί ταίς κατηγορίαις ταύταις ανακρίσεις θά απαιτήσωσιν αρκετόν χρόνον, ίνα διεξαχθῶσι και περατωθῶσι, ὡς ὁρίζουσιν οι ιεροί κανόνες και νόμοι της Πολιτείας,
3) ότι πανταχόθεν απαιτείται ο ἄμεσος καθαρμός, τούθ’ όπερ και δίκαιον και νόμιμον τυγχάνει,
4) ότι ασχέτως όλως πρός την έξωθεν προβαλλομένην απαίτησιν αὐτό τούτο το συμφέρον της Ἐκκλησίας απαιτεί τον ταχύν καθαρμόν,
5) ότι συμφώνως πρός το ἄρθρον του νόμου 671/1943 “Περί Καταστατικού Χάρτου της Ἐκκλησίας της Ἑλλάδος” και το ἄρθρον μόνον της Συντακτικής Πράξεως υπ’ αριθ. 13 “περί συμπληρώσεως διατάξεων τινων του Νόμου 671/1943 περί Καταστατικού Χάρτου της Ἐκκλησίας της Ἑλλάδος” το αδίκημα της υπέρ το ἑξάμηνον απουσίας ἑνός Αρχιερέως εκ της Ἐπαρχίας αὐτού ἄνευ αδείας της Ἱεράς Συνόδου τιμωρείται αὐτεπαγγέλτως υπ’ αὐτής όλως αὐτοτελῶς μέ τάς υπό των Ἱερῶν Κανόνων εἰδικῶς διά τούτο επιβαλλομένας ποινάς,
6) ότι η ὡς ἄνω απουσία των δύο Αρχιερέων είναι αποδεδειγμένη εκ των οἰκείων φακέλλων,
7) ότι ο ΙΣΤ΄ Κανών της Πρωτοδευτέρας Συνόδου τιμωρεί την ἄνευ αδείας της προϊσταμένης Αρχής απουσίαν του Αρχιερέως εκ της Ἐπαρχίας αὐτού υπέρ το ἑξάμηνον μέ την ποινήν της εκπτώσεως, δυναμένην να εξαχθῇ και εἰς καθαίρεσιν»1167. Κατόπιν τούτων, αφού διαχώρησε το αδίκημα της ἄνευ αδείας απουσίας πλέον του ἑξαμήνου από ἄλλες κατηγορίες που είχαν αποδοθεί στους δύο ιεράρχες και για τίς ὁποίες διεξάγονταν ανακρίσεις, προέβη στην ἑξής απόφαση: «… επιβάλλει τοίς εἰρημένοις Μητροπολίταις Σερβίων και Κοζάνης Ἰωακείμ και Ἠλείας Αντωνίῳ την έκπτωσιν από του οἰκείου θρόνου, κηρύττει τους θρόνους τούτους χηρεύοντας από σήμερον και διατάσσει την ἄμεσον πλήρωσιν αὐτῶν, εὐθύς ὡς η παρούσα απόφασις καταστῇ ὁριστική και εκτελεστή κατά το ἄρθρον μόνον της Συντακτικής Πράξεως, υπ’ αριθ. 13 “περί συμπληρώσεως διατάξεων τινων του Νόμου 671/1943” περί Καταστατικού Χάρτου της Ἐκκλησίας της Ἑλλάδος»1168. Στίς 17.2.1945 η Ἱ. Σύνοδος όρισε να μεταβεί στόν Πύργο ο κωδικογράφος της Συνόδου Αρχιμανδρίτης Κωνσταντίνος Παπαλουκάς, για να επιδώσει την απόφαση στόν Αντώνιο1169, ενῶ, σύμφωνα μέ το ἄρθρο 14 του Νόμου 671/1943 «Περί Καταστατικού Χάρτου της Ἐκκλησίας της Ἑλλάδος», τοποθέτησε ὡς Τοποτηρητή της χηρευούσης πλέον Ἱ. Μητροπόλεως Ἠλείας τον Μητροπολίτη Τριφυλίας και Ὀλυμπίας Άνθιμο».


Στη παραπάνω απόφαση των δεσποτάδων της Ιεράς Συνόδου της Ελλάδος έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής. 1. Πρόεδρος της Συνόδου ήταν ο Δμασκηνός, που «Περί δε τον Ιούνιο του 1942 ο αρχιεπίσκοπος ∆αµασκηνός, παράλληλα µε τους στρατηγούς Τσολάκογλου και Μπάκο, «έψελνε: “… Ουδέν έχοµεν να ωφεληθώµεν εξ οιωνδήποτε αποπειρών και προκλήσεων εναντίον των αρχών κατοχής…”» (Κωνσταντίνος Βοβολίνης, Μυστικές εκδόσεις: Ηθικός καθαρµός. Βαρβάρων εγκλήµατα…, Εκδοτικός Οίκος Ν. Αλικιώτη, Αθήναι 1945, σ. 179).
- Της Συνόδου προήδρευσε ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Σπυρίδων, που ευθύνεται για την συνθηκολογηση με τους Γερμανούς, αφού ο συνταγµατάρχης πεζ. Κλεάνθης Μπουλαλάς (διοικητής της ΙV Μεραρχίας), είχε εργαστεί µε ικανοποιητική απόδοση ως συνδετικός κρίκος του µητροπολίτη Ιωαννίνων Σπυρίδωνος µε τους διοικητές των Α΄ και Β΄ Σωµάτων Στρατού Μπάκο και ∆εµέστιχα και τους άλλους µεράρχους κατά τις «συνεννοήσεις για τη συνθηκολόγηση», οι οποίες «είχαν αρχίσει από το Μάρτη, ίσως και ενωρίτερα» (Ευθύµιος Βασιλάς, Αναµνήσεις περιόδου 1940-1947: Γεγονότα – Πρόσωπα – Κρίσεις, Αθήναι 1979, σ. 25.
Οι περισσότεροι από τους μητροπολίτες είτε είχαν εγκατασταθεί στην Αθήνα, ή περί «άλλα ετύρβαζον».
Όμως ο Αντώνιος μαζί με τον Δήμαρχο Καζάζη και τον Νομάρχη Κουράση συμβάλανε στην αποφυγή επαναλήψεως άλλων Καλαβρύτων στον Πύργο. Η επαναστατική φυσιογνωμία του Αντωνίου δεν επρόκειτο να μείνει αδρανής και την 25 Μαρτίου του 1944, δημοσίευσε στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ Πύργου ένα κείμενο που αναφέρεται στην Επέτειο του 1821, ωστόσο το νόημα είναι επαναστατικό.
Από την προηγούμενη ημέρα εκείνος είχε φθάσει με αμαξοστοιχία στην Αρχαία Ολυμπία και είχε ταχθεί στο πλευρό των ανταρτών. Ανήμερα της Εθνικής Επετείου φέρεται να παρακολούθησε παρέλαση του ΕΛΑΣ, μέλη του οποίου είχαν φθάσει από όλη την Πελοπόννησο για να τιμήσουν τον ιεράρχη.
Οι Γερμανοί, όταν συνειδητοποίησαν τι συνέβη, άρχισαν τις συλλήψεις ιερέων της Μητροπόλεως και ιεροδιδασκάλων (οι οποίοι αφέθηκαν ελεύθεροι με παρέμβαση του Καζάζη), διέταξαν δε το κλείσιμο της εφημερίδος ΠΑΤΡΙΣ. Οι αντιστασιακές οργανώσεις ανακήρυξαν τον Αντώνιο, Αρχηγό του ΕΑΜ Πελοποννήσου.
Ο δεσπότης περιόδευσε στην ορεινή Ολυμπία και Αρκαδία. Μίλησε σε δεκάδες χωριά και ο πύρινος λόγος του ξεσήκωνε. Ο Κ. Καραλής σημειώνει πως ο μητροπολίτης συναντήθηκε μεταξύ άλλων και με τον Άρη Βελουχιώτη, αρχηγό του ΕΛΑΣ, στη Γορτυνία. Στις 11-5-1944 στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας θα συγκεντρωθούν οι αντιστασιακές δυνάμεις της χώρας σε ενός είδους εθνικό συμβούλιο.
Ο Μητροπολίτης Αντώνιος θα είναι μεταξύ των επικεφαλής και θα εκπροσωπεί την Ηλεία και την Πελοπόννησο.
(Από την ιστοσελίδα Βαθύ κόκκινο)

Ο Αντώνιος επέστρεψε στον Πύργο κατά την Απελευθέρωση. Η τύχη του, όμως, είχε ήδη αποφασισθεί. Όπως συνέβη και με το Μητροπολίτη Κοζάνης Ιωακείμ, του αφαιρέθηκε η Μητρόπολη και παρέμεινε στην Αθήνα, ιερουργώντας σε ναό στο Αιγάλεω.
Επειδή κατήγοροι του ΕΑΜ σαν αιτίου της εμφύλιας διαμάχης, αναφέρουμε, ότι την 25 Φεβρουαρίου 1944 η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ εξέδωσε απόφαση «για την ενότητα και τη συγκρότηση Πανεθνικής Κυβέρνησης». Μεταξύ άλλων, αναφέρονταν στην απόφαση χαρακτηριστικά:
«Την εσωτερική μας κατάσταση χαρακτηρίζει τ’ ότι ο μεν λαός ενωμένος στις γραμμές του ΕΑΜ με ηρωισμό και αυτοθυσία αγωνίζεται για τη λευτεριά, ενώ ωρισμένα γνωστά στρώματα της Ελληνικής κοινωνίας όχι μόνο δεν συμμετέχουν στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα αλλά και τον καταπολεμούν με όλα τα μέσα, φθάνοντας ως την ανοιχτή συνεργασία με τον κατακτητή, που πραγματοποιείται στο όνομα της «τάξεως» κατά του «αναρχισμού», δηλ. στο όνομα του συμφέροντος του χιτλερισμού.
Ακόμα δε τορπιλίζουν την ενότητα, συκοφαντούν το ΕΑΜ και μηχανορραφούν στο εξωτερικό σε βάρος του ελληνικού λαού. Χειροπιαστές αποδείξεις της προδοτικής συνεργασίας είνε η συγκρότηση και ο εξοπλισμός των ταγμάτων ασφαλείας (γερμανοτσολιάδων), ταγμάτων χωροφυλακής και δήθεν εθνικών οργανώσεων σαν την ΕΔΕΣ, ΠΕΑΝ, ΙΤ, ΕΣΠΟ, ΕΕΕ κτλ. που χρησιμοποιούνται από τον κατακτητή εναντίον των πατριωτών.
Συλλαμβάνουν, τουφεκίζουν και απαγχονίζουν Έλληνες και λαμβάνουν μέρος από κοινού με τους Γερμανούς σε επιχειρήσεις κατά των ανταρτών. Έλληνες με τη μάσκα του «εθνικιστού» χρησιμοποίησαν τα όπλα που πήραν όχι μονάχα από τους γερμανούς αλλά και από τους Συμμάχους εναντίον του αγωνιζομένου Έθνους. Το γεγονός αυτό που εκμεταλλεύεται ο κατακτητής μεταφέρθηκε έξω από την Ελλάδα, από πράκτορες που στο όνομα των Συμμάχων ενεργούν σε βάρος του Συμμαχικού αγώνα και διασπούν τον Ελληνικό λαό.
Το ΕΑΜ παλεύοντας για την εθνική απελευθέρωση της Ελλάδας και την λαοκρατική λύση των εσωτερικών της προβλημάτων έκανε το παν για την πραγματοποίηση της εθνικής ενότητας εναντίον των κατακτητών. Όλες οι προτάσεις, ακόμα και η τελευταία για τον σχηματισμό στην Ελεύθερη Ελλάδα Κυβερνητικού οργάνου εθνικής ενότητας και απελευθέρωσης που θα ανελάμβανε υπεύθυνα την κατεύθυνση και διαχείρηση του αγώνα και την οργάνωση της ζωής στις ελεύθερες περιοχές, απορρίφθηκαν, χωρίς καμμιά βάσιμη δικαιολογία.
Ωστόσο την στρατιωτική και πολιτική ενότητα και την συγκρότηση Πανεθνικής Κυβέρνησης, το ΕΑΜ την θεωρεί αναγκαία και πραγματοποιήσιμη. Γι’ αυτό απευθυνόμαστε ακόμα μια φορά, προς όλα τα κόμματα, τις οργανώσεις, προς κάθε Έλληνα πατριώτη, να ενώσουμε όλες τις δυνάμεις μας για την συντριβή των γερμανοβουλγάρων εισβολέων. Η πρόταση μας αυτή πηγάζει από την βαθειά αγάπη στην Ελλάδα και το συμφέρον του λαού».